Vat vol tegenstrijdigheden

Vaak en graag bevraag ik andere trainers en adviseurs op hun mensbeeld. Vanuit welke aannames over  ons ‘menszijn’ werken zij met klanten en deelnemers? Zo vroeg ik laatst in een workshop de deelnemers om te kiezen tussen twee stellingen:

A Alleen jij kent jezelf echt. Alleen jij kunt jezelf veranderen

B Alleen via de ander ken je jezelf. Alleen via de ander kun je veranderen

Ik vraag in zo’n situatie mensen om letterlijk ‘positie te kiezen’ door aan de ene of de andere kant van de ruimte te gaan staan. Vanuit die plek gaan ze het gesprek aan met elkaar, zodat ze letterlijk hun ‘standpunt’ aan elkaar toelichten. Ook nu weer waren er mensen die het liefst meteen in het midden zouden willen staan. Begrijpelijk, maar op dat moment nog even ‘verboden’.  Het positie moeten kiezen dwingt je namelijk ook om echt even stil te staan bij de onderbouwing, bij het expliciteren van je keuze. Dat daarbij het verschil met ‘de overkant’ even kunstmatig wordt uitvergroot is precies mijn bedoeling. Het creëren en onderzoeken van verschillen is iets wat misschien wel veel te weinig gebeurt in organisaties. Vaak is er eerder de neiging om snel tot overeenstemming te komen, de gelederen te sluiten en over te gaan tot actie. Maar daarmee wordt in mijn ogen een belangrijke stap overgeslagen: het onderzoeken en waarderen van verschil, van contrast, van these en anti-these.

In dit geval leidden de stellingen tot een mooi gesprek over fundamentele aannames. Een boeiende dialoog over de kracht van zowel autonomie als verbinding. Een onderzoekend gesprek over onze neiging om onszelf te onderscheiden van anderen en over onze onlosmakelijke verbondenheid met de (sociale) omgeving. Over de functie van introspectie, zelfreflectie, interactie, taal en communicatie bij de vorming van ons zelfbeeld etc..

Halverwege veranderden sommigen van positie en ‘staken over naar de andere kant’.  Om even werkelijk te voelen hoe het was om daar te staan. Dat ‘kunnen oversteken’ geeft ruimte om in jezelf beide opties serieus te nemen. Om jezelf even te verankeren in de ene kant en vervolgens te ervaren dat er werkelijk een andere optie is die misschien wel net zo verdedigbaar is. Waarbij mijn aanname is dat je de kracht van de beide tegenpolen niet zo sterk voelt als je meteen in het midden was gaan staan.

Vanuit de verschillen ontstond uiteindelijk het gemeenschappelijke beeld dat beide polen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Dat verbinding en autonomie twee diep menselijke behoeftes zijn die elkaar kunnen versterken. Die gezamenlijke conclusie voelde niet als een grijs compromis,  maar als een overstijgend ‘synthetisch’ besef dat de waarde van beide polen elk hun eigen plek hebben in een voortdurend schakelen tussen de twee. Het gaat er niet om dat je een definitieve keuze maakt , maar dat je de vrijheid voelt om te ‘spelen’ met beide opties naar gelang de situatie daarom vraagt.

Mijn mensbeeld:  Ons leven bestaat uit tegenstellingen. Wijzelf zijn een vat vol tegenstrijdigheden. Dat we voortdurend ‘heen en weer geslingerd’ lijken te worden tussen verschillende opties is echter goedbeschouwd geen reden tot ongerustheid maar eerder een troostrijke gedachte...

De Kracht van Tegenpolen

Onlangs las ik in het magazine van het FD een artikel over de ‘herwaardering’ van de introverte persoonlijkheid. Waar de personeelsadvertenties nog steeds uitsluitend lijken te schreeuwen om extraverte kwaliteiten als daadkracht, enthousiasme, creativiteit en lef, wordt stilaan ook duidelijk dat iets meer rust, relativering, diepgang en terughoudendheid ons een hoop ellende had kunnen besparen in de aanloop naar de crisisjaren.  Wat meer ‘introverte kwaliteiten’ zouden in de gemiddelde boardroom niet misstaan hebben, zo lijkt het achteraf.

Als extravert en introvert te beschouwen zijn als tegenpolen dan heeft de laatste veel te lang ontbroken in alle organisatie- en leiderschapstaal. In alle aandacht voor groei, versnelling en permanente verandering zijn introverte kwaliteiten stelselmatig genegeerd. Dat gaat zich een keer wreken en dat hebben we gemerkt ook! Een herwaardering van ‘introvert leiderschap’ lijkt volledig op zijn plaats. Of het er werkelijk van komt is een andere vraag maar als zelfs het FD er aandacht voor heeft geeft dat wel enige hoop..

Het tijdelijk ontbreken van gezonde aandacht voor de ‘tegenpool’ is in organisaties ook waar te nemen via zich herhalende slingerbewegingen in de strategie. Van centraal naar decentraal, van produktgericht naar marktgericht, van specialisatie naar verbreding van het aanbod, van groei door talrijke overnames naar ‘focus op de core’  en dat allemaal na een paar jaar vrolijk weer vice versa.... Met vaak de bijbehorende verzuchting van de langst zittende medewerkers ‘daar gaan we weer…’. 

Op dit moment vind ik de gelijktijdige bewegingen in de (jeugd-)zorg en bij de politie fascinerend.  De decentralisatie in de zorg wordt voorzien van een glanzend betoog over ‘dicht bij de mensen’, ‘ruimte voor lokale verantwoordelijkheid’ en ‘flexibiliteit’.  Teksten die naadloos aan zouden kunnen sluiten bij de ‘oude’ politieorganisatie. Daar echter is de centralisatie-gedachte voorzien van argumenten als ‘efficiency’, ‘slagkracht’ en ‘hoogwaardige specialisatie’. Teksten waar ze bij de versnipperende jeugdzorg alleen nog maar met heimwee aan terug kunnen denken… Beide trajecten kampen met vertragingen, kinderziektes, budgetoverschrijdingen en zorgen voor de nodige verwarring en frustratie bij medewerkers en burgers. En het zou mij niet verbazen als we over een aantal jaar een tweetal parlementaire enquetes verder zijn, waarbij het advies is om op beide terreinen de slinger weer een zwiep de andere kant op te geven.  Opnieuw in tegengestelde richting…

Maar ook wanneer er wel oog lijkt te zijn voor de ‘tegenoverliggende mening’ is dat nog geen garantie voor een geslaagde uitkomst. Het mengen van twee uitersten levert lang niet altijd een fatsoenlijke gekleurd besluit op. Een slecht gekozen compromis, zoals bijvoorbeeld het inmiddels verguisde ‘Bed-Bad-Brood’ besluit van ons ‘tegenpolige’ PvdA-VVD  kabinet kan juist behoorlijk ‘lelijk’ zijn.

De kunst is om te kiezen, om een echt besluit te nemen en te onderbouwen, maar met een scherp oog voor de andere kant. Met het meenemen van essentiële onderdelen uit de tegenpool. En met het vermogen om juist na een genomen besluit oog te houden voor de andere opties. Vaak lijkt na een besluit alles erop gericht om ‘alle neuzen dezelfde kant op te krijgen’. Dat is dé garantie voor het creëren van een gigantische collectieve blinde vlek in de organisatie. Tegenpolen zijn er niet voor niets, ze vertegenwoordigen meestal beide een belangrijke waarde en zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De kracht zit niet in het ‘overwinnen’ of ‘uitschakelen’ van de andere kant, maar in het benutten van de diversiteit. En precies dat vraagt, vaak na de hitte van het debat waarin het verschil scherp op tafel ligt, wel enige rust, relativering en reflectie. Als noodzakelijke eigenschappen om tot een weloverwogen afweging te komen.

Laat dat nou net het kunstje van die introverten zijn….

Gaan en Blijven

 

18 Maart nam ik officieel afscheid bij de Baak. En diezelfde middag trad ik er aan als kersverse Associate tussen alle Baak-freelancers op de ‘Voorjaarsborrel’. Een bijzondere, gelukkige samenloop van omstandigheden. Nog één keer mocht ik het podium op als Baak-collega en na de pauze kon ik direct invoegen als ‘partner van de Baak’ tussen mijn nieuwe ‘freelance-collega’s’.  Gaan en Blijven. Kun je je laatste werkdag ervaren als een warm welkom? Het was wel het paradoxale effect van een bijzondere dag. Mij bekroop een beetje het gevoel van de ‘DELA-reclame’ waarin mensen hun dierbaren alvast liefdevol toespreken, want waarom zou je wachten tot iemand overleden is? Alsof je bij je eigen begrafenis bent en vervolgens een vanzelfsprekende come-back maakt. Ach ja, ’t is tenslotte ook bijna Pasen…;-)

Na 7 jaar bij de Baak en in totaal ruim 25 jaar in loondienst te hebben gewerkt ben ik, tegen mijn eigen verwachtingen in, toegetreden tot het gilde der ZZP-ers. Een groeiend leger van inmiddels ruim 1.000.000 ‘ondernemers’. Een perspectiefwisseling die meteen zijn weerslag heeft op je manier van denken, van handelen.

‘We zijn het verhaal dat we over onszelf aan onszelf vertellen’ was de quote die mijn collega’s hadden gebruikt voor een mooi aandenken, in de vorm van persoonlijke teksten en boekentips. Het verhaal over mezelf zal ‘hertaald’ gaan worden. Nu al merk ik dat ik dezelfde werkelijkheid anders waarneem, anders interpreteer. Eenmaal de grens over kan ik niet anders dan naar de wereld kijken als ‘zelfstandige’. Daarmee voelt het ook als een stap in het doorgaande proces van volwassen worden.

18 maart was de dag van de Provinciale Staten verkiezingen. Mijn zoon mocht dit jaar voor het eerst stemmen en heeft dat serieus en gewetensvol gedaan. Volwassen wordend. In mijn verhaal heb ik mijn vader in herinnering geroepen, die lang voordat de Baak zich had gevestigd in Driebergen meerdere keren op het Landgoed is geweest. In de jaren ’60 werden er door Kerk en Wereld weekenden gehouden waarop ‘de toestand in de wereld’ werd besproken en becommentarieerd. Het hele gezin ging mee, maar ik was te klein om het me te herinneren. Het beeld van Hans Petri, dat in Driebergen staat, stond er toen ook al. Ik kende het al omdat een foto ervan de voorkant van mijn vaders ‘logboek’ over het gezin sierde. Uitgerekend van dat beeld werd mij een levensgrote ingelijste foto aangeboden als cadeau van alle collega’s.

Het zijn van die dagen waarop alles klopt. Op een paradoxale manier. Gaan en Blijven. Afscheid nemen en meteen opnieuw Verbinden. Toekomst ontmoet Verleden.

Nu door als Associate van de Baak. Gaat het lukken? Geen idee, het leven wordt immers voorwaarts geleefd en achterwaarts begrepen. Maar afscheid nemen kan ik iedereen van harte aanbevelen. Al doe je maar alsof….