maandag 21 december 2015

Vat vol tegenstrijdigheden


Vaak en graag bevraag ik andere trainers en adviseurs op hun mensbeeld. Vanuit welke aannames over  ons ‘menszijn’ werken zij met klanten en deelnemers? Zo vroeg ik laatst in een workshop de deelnemers om te kiezen tussen twee stellingen:
A Alleen jij kent jezelf echt. Alleen jij kunt jezelf veranderen

B Alleen via de ander ken je jezelf. Alleen via de ander kun je veranderen

Ik vraag in zo’n situatie mensen om letterlijk ‘positie te kiezen’ door aan de ene of de andere kant van de ruimte te gaan staan. Vanuit die plek gaan ze het gesprek aan met elkaar, zodat ze letterlijk hun ‘standpunt’ aan elkaar toelichten. Ook nu weer waren er mensen die het liefst meteen in het midden zouden willen staan. Begrijpelijk, maar op dat moment nog even ‘verboden’.  Het positie moeten kiezen dwingt je namelijk ook om echt even stil te staan bij de onderbouwing, bij het expliciteren van je keuze. Dat daarbij het verschil met ‘de overkant’ even kunstmatig wordt uitvergroot is precies mijn bedoeling. Het creĆ«ren en onderzoeken van verschillen is iets wat misschien wel veel te weinig gebeurt in organisaties. Vaak is er eerder de neiging om snel tot overeenstemming te komen, de gelederen te sluiten en over te gaan tot actie. Maar daarmee wordt in mijn ogen een belangrijke stap overgeslagen: het onderzoeken en waarderen van verschil, van contrast, van these en anti-these.

In dit geval leidden de stellingen tot een mooi gesprek over fundamentele aannames. Een boeiende dialoog over de kracht van zowel autonomie als verbinding. Een onderzoekend gesprek over onze neiging om onszelf te onderscheiden van anderen en over onze onlosmakelijke verbondenheid met de (sociale) omgeving. Over de functie van introspectie, zelfreflectie, interactie, taal en communicatie bij de vorming van ons zelfbeeld etc..
Halverwege veranderden sommigen van positie en ‘staken over naar de andere kant’.  Om even werkelijk te voelen hoe het was om daar te staan. Dat ‘kunnen oversteken’ geeft ruimte om in jezelf beide opties serieus te nemen. Om jezelf even te verankeren in de ene kant en vervolgens te ervaren dat er werkelijk een andere optie is die misschien wel net zo verdedigbaar is. Waarbij mijn aanname is dat je de kracht van de beide tegenpolen niet zo sterk voelt als je meteen in het midden was gaan staan.

Vanuit de verschillen ontstond uiteindelijk het gemeenschappelijke beeld dat beide polen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Dat verbinding en autonomie twee diep menselijke behoeftes zijn die elkaar kunnen versterken. Die gezamenlijke conclusie voelde niet als een grijs compromis,  maar als een overstijgend ‘synthetisch’ besef dat de waarde van beide polen elk hun eigen plek hebben in een voortdurend schakelen tussen de twee. Het gaat er niet om dat je een definitieve keuze maakt , maar dat je de vrijheid voelt om te ‘spelen’ met beide opties naar gelang de situatie daarom vraagt.
Mijn mensbeeld:  Ons leven bestaat uit tegenstellingen. Wijzelf zijn een vat vol tegenstrijdigheden. Dat we voortdurend ‘heen en weer geslingerd’ lijken te worden tussen verschillende opties is echter goedbeschouwd geen reden tot ongerustheid maar eerder een troostrijke gedachte...